Notulen vergadering WARK 11 mei 2023

Een verslag van de vergadering van het Walchers Adviesteam Ruimtelijke Kwaliteit van 11 mei 2023.

Deel I: Adviezen ruimtelijke- / beeldkwaliteit

Aanwezig:

ir. L. Brink, architect, voorzitter
prof. ir. W. Patijn, architect, lid
ing. P. Meulmeester, secretaris

Buitenruststraat 20 Middelburg

Voor: het vernieuwen van de reclamezuil aan de Schroeweg
Aanvrager: Cornerhouse Investments B.V.
Advies: Akkoord mits

Het Walcherse Adviesteam Ruimtelijke Kwaliteit beoordeelt aanvragen op basis van de “Nota Ruimtelijke Kwaliteit gemeente Middelburg 2016”. Daarbij dient bij de beoordeling op dit bouwperceel met de volgende criteria rekening te worden gehouden: de vaste criteria en gebied 4 “Handel en kantoren”.

Het aangepaste voorstel voor het plaatsen van een reclamezuil op dit perceel (zijde Schroeweg) is akkoord mits het onderste deel van de reclamezuil vrij blijft van reclame, zodanig dat onderdoor het dichte deel gekeken kan worden.

Leeuwerikstraat 5 Middelburg

Voor: het uitbreiden van de woning door middel van een dakopbouw

Aanvrager: Bouwbedrijf Kambier B.V.
Ontwerp: Bouwconsult37 B.V.
Advies: Akkoord

Het aangepaste plan voor het plaatsen van een dakopbouw op deze woning is akkoord.

Slaak, kavel A16, Arnemuiden

Voor: nieuwbouw vrijstaande woning
Aanvrager: Aannemingsbedrijf Fraanje B.V.
Advies: Akkoord mits

Het plan voor het bouwen van een vrijstaande woning op dit perceel is akkoord mits:

de dakramen op het voordakvlak iets meer naar elkaar toe worden geplaatst;
de hemelwaterafvoer in de hoek van de garage en het terug liggende tussenlid, aan de voorzijde, achterwege wordt gelaten;
boven de ramen op de verdieping een gemetselde rollaag wordt toegepast. De ramen zitten nu direct onder de goot en voldoen daarmee niet aan het traditionele beeld van dit type woning.

Slaak 45, kavel A22, Arnemuiden

Voor: het bouwen van een woning
Ontwerp: Groothuis Bouw B.V.
Advies: Akkoord

Het aangepaste plan voor het bouwen van een vrijstaande woning op dit perceel is akkoord.

Als suggestie wordt meegegeven de trap op de begane grond iets op te schuiven, zodanig dat er in de buitengevel twee deuren naast elkaar kunnen worden geplaatst en daarmee de entree in het hoofdvolume kan worden opgenomen.

Vogelstraat 18 - 20 Middelburg

Voor: het nieuwbouwen van een woonhuis
Ontwerp: Contek Serooskerke B.V.
Advies: Akkoord

De aanvrager is bij de behandeling van het plan aanwezig.

Het plan voor het bouwen van een woning op dit perceel is in de huidige vorm al eens akkoord bevonden in de vergadering van 7 januari 2021.

Het nu voorliggende, aangepaste en verder uitgewerkte plan, is akkoord.

Deel II: Adviezen monumenten/beschermd stadsgezicht/beeldkwaliteit

Aanwezig:

ir. L. Brink, architect, voorzitter
prof. ir. W. Patijn, architect, lid
M. Bimmel, bouwhistoricus, lid
ing. P. Meulmeester, secretaris

Gortstraat 57 Middelburg

Voor: het plaatsen van zonnepanelen
Advies: Akkoord

Het voorstel voor het plaatsen van zonnepanelen op het rechter dakvlak van dit rijksmonument voldoet niet volledig aan de in de nota opgenomen criteria. De panelen worden niet in een volledig gesloten rechthoek aangebracht (ter plaatse van het bestaande dakraam wordt geen paneel geplaatst).

Het dakvlak, zeker het achterste deel van het dakvlak, is niet of nauwelijks zichtbaar vanaf de straat. Om die reden is in dit specifieke geval in geringe mate afwijken van de criteria acceptabel. Het voorstel is akkoord.

Koepoortstraat 4 Middelburg

Voor: het aanpassen van het schilderwerk
Ontwerp: Black Box Operations
Advies: Aangehouden

De monumentendeskundigen hebben het pand voorafgaand aan de vergadering bezocht en met de aanvragers gesproken.

Bij het overleg is ook een vertegenwoordiger van de RCE aanwezig. Zij heeft het pand in een eerder stadium bezocht.

Het plan is door de ontwerper en de aanvragers mondeling toegelicht, in combinatie met het apart ingediende plan voor het wijzigen van de gevel, het vervangen van het glas en het plaatsen van een schuurtje. Zij geven daarbij aan niet in te willen gaan op het verzoek om beide aanvragen samen te voegen en om te zetten naar een conceptaanvraag/vooroverleg. Gezien de urgentie van de te nemen maatregelen wordt langer uitstel als niet acceptabel gezien.

Het Adviesteam spreekt haar waardering uit voor de getoonde ambitie en de zorgvuldige aanpak voor wat betreft de diverse onderdelen.

Het Adviesteam heeft echter aan de nu ingediende informatie/onderbouwing voor de voorgestelde kleurstelling in de gevel onvoldoende zekerheid om gefundeerd af te wijken van het gemeentelijke kleurenbeleid. Voorgesteld wordt om een onafhankelijk kleuronderzoek te laten uitvoeren, en daarbij op minstens drie plaatsen, verdeeld over de gevel, kleurtrapjes te laten maken (bijvoorbeeld in sleuven bij de ramen).

Naar aanleiding van de bevindingen van dat kleuronderzoek kan dan een definitieve kleurstelling worden vastgesteld/vergund.

Koepoortstraat 4 Middelburg

Voor: glasvervanging en gevelwijziging
Ontwerp: Black Box Operations
Advies: Aangehouden

De monumentendeskundigen hebben het pand voorafgaand aan de vergadering bezocht en met de aanvragers gesproken. Bij het overleg is ook een vertegenwoordiger van de RCE aanwezig.

Het plan is door de ontwerper en de aanvragers mondeling toegelicht, in combinatie met het apart ingediende plan voor het wijzigen van de kleurstelling. Zij geven daarbij aan niet in te willen gaan op het verzoek om beide aanvragen samen te voegen en om te zetten in een vooroverleg. Gezien de urgentie van de te nemen maatregelen wordt langer uitstel als niet acceptabel gezien. Ook het verzoek om een bouwhistorisch onderzoek te laten uitvoeren wordt als een te groot struikelblok gezien voor de voortgang van de nu voorgestelde, en niet langer uit te stellen, werkzaamheden.

Het Adviesteam spreekt haar waardering uit voor de getoonde ambitie en de zorgvuldige aanpak voor wat betreft de diverse onderdelen. Ook wordt aangegeven dat bij een relatief jong monument als dit, in afwijking van het huidige beleid, het “terug restaureren” van een deel van de voorgevel bespreekbaar is.

Belangrijk daarbij is dat bij het terugbrengen van de ronde vensters vooraf kan worden aangetoond, door middel van een op te zetten proefstuk van het aan te helen metselwerk, dat de reconstructie “onzichtbaar” kan worden uitgevoerd. De huidige beeldkwaliteit mag niet minder worden.

Er wordt door het Adviesteam gevraagd (meer) duidelijkheid te verschaffen over de uitvoering van:

de detaillering van voorgenomen reconstructie en de te plaatsen ronde ramen;
het ter plaatse besproken voornemen om de bestaande onderramen schuifbaar te houden. Belangrijk daarbij is aan te geven of er door het vervangen van het enkel glas door isolatieglas, en daardoor verzwaren van de ramen, een zwaarder contragewicht nodig is en of daar in de huidige constructie ruimte voor is. Dat vraagt wellicht aanpassing van de sleuven waarin de contragewichten zitten;
hoe wordt omgegaan met de in het raamhout aanwezige pennen van de oude roeden in de boven- en onderramen(hoe deze worden verwijderd) en hoe de nieuwe roeden worden aangebracht;
de mogelijk te nemen bouwfysische maatregelen om de voorgenomen reconstructie ook op de langere termijn in stand te houden.
eventuele herstelwerkzaamheden voor de kozijnen en het raamhout, in beide gevels, die mogelijk aangetast zijn en herstelt moeten worden.

Tot slot merkt het Adviesteam op overtuigd te zijn van de goede bedoelingen van de aanvragers met betrekking tot de instandhouding van de unieke woonmonument. De insteek van de tijdens het gesprek gemaakte opmerkingen is niet om het proces te vertragen of te ontmoedigen, maar om te proberen te voorkomen dat de aanvragers op termijn voor verrassingen komen te staan.

De vertegenwoordiger van de RCE hecht eraan, buiten de strekking van de twee huidige aanvragen om, de aanvragers te wijzen op de mogelijke consequenties van een minder/niet integrale benadering, zoals hieronder verwoord.

Diverse onderzoeken hebben aangetoond dat bij het niet integraal aanpakken van verduurzaming bij monumenten (waaronder glasvervanging) het eindresultaat negatief uitpakt en de gewenste vermindering van het energieverbruik juist resulteert in een verhoging van het energieverbruik. Veranderingen in de vochthuishouding kunnen ook leiden tot schade aan de nog aanwezige historische elementen/onderdelen van het interieur.

Omdat de RCE wel is uitgenodigd om bij dit overleg aanwezig te zijn zal zij de aanvragen na de vergadering voorzien van een kennisadvies. Het advies van de RCE vind u hieronder.

Woonhuisregeling

Eind maart van dit jaar zijn wij in het kader van de woonhuisregeling op locatie geweest. Wij zijn rondgeleid door de huidige eigenaren welke erg bevlogen zijn met het pand en haar architecturale stijl. Op locatie bleek dat men meer wilde dan wij voorafgaand dachten, namelijk het herstellen van de haardpartij en het terugbrengen van sjabloonwerk in de hal (begane grond en verdieping). De passie die de eigenaren hebben voor het pand is bewonderenswaardig. Vele uren zijn reeds gestoken in het uitzoeken van historische feiten rondom het pand en zijn architect en vroegere bewoners. Vanuit deze voorliefde wil men het pand graag reconstrueren naar een bepaald architecturaal beeld (< 1939). Hetgeen in grote lijn niet strookt met de heersende restauratievisie (waarin ook behoud van tijdslagen wordt voorgestaan). Omdat naast een reconstructiewens, ook de vergroting van de monumentale waarden in het interieur speelt (herstel schilderingen) en er een verduurzamingswens is, hebben wij op locatie geadviseerd dit plan integraal te bekijken. Naar ons inzien biedt deze aanpak meer ruimte richting het gewenste beeld dan wanneer de eigenaren separate aanvragen doen. Deze wens hebben wij ook richting de gemeente uitgesproken.

Omdat er nog geen vast omlijnt plan ligt, valt er nog geen uitspraak te doen over subsidiabele werkzaamheden.

Aanvraag

Vanwege de langdurige periode dat de eigenaren bezig zijn met de planvorming en vergunningsprocedure is ervoor gekozen toch de aanvraag op te splitsen in deelaanvragen. Gedeeltelijk in zg. flitsvergunningen. Hierin zien wij een aantal risico’s, hetgeen wij graag toelichten.

Restauratie visie

Het pand kenmerkt een zeer geometrische Art Nouveau stijl en is van waarde vanwege het in- en exterieur. In het aanwijzingsbesluit tot rijksmonument is ook de gaafheid en de zeldzaamheid van het interieur benoemd. Juist om deze reden zijn wij erg blij dat de eigenaren gekozen hebben voor de aanpak, de tegels en schilderingen uit de bouwtijd weer in beeld te brengen. Deels zijn de schilderingen reeds vrij gelegd en er is een wens om deze meer zichtbaar te maken door middel van het aanbrengen van een nieuwe laag. Hierbij blijven de vrijgelegde authentieke delen zichtbaar als kijkvenster. Deze aanpak waarderen wij en zal -mits volgens de daarvoor geldende kwaliteitsnormen uitgevoerd- op onze ondersteuning kunnen rekenen, maar ligt helaas momenteel niet als vergunning voor. Het versterken van cultuurhistorische waarden is dus geen argument in het voorliggende toetsingskader. Dit geeft ook geen argumenten om positief te zijn tegenover het reconstrueren van gevelonderdelen (hetgeen een bepaalde tijdslaag wegpoetst).

Reconstructie

Voor reconstructie van verdwenen delen van een bestaand monument, of het nu bouwvolumes, ornamenten, schilderingen of delen van een groenaanleg zijn, geldt dat een beredeneerde keuze dient te worden gemaakt voor het handhaven c.q. integreren van een of meerdere tijdlagen in een nieuw ontwerp. Voorwaarde is dat de reconstructie gebaseerd is op voldoende kennis van de oorspronkelijke vorm, constructie en detaillering, niet ten koste gaat van waardevolle elementen van andere aanwezige historische lagen en een meerwaarde geef aan het monument en het gebruik ervan. Deze beredeneerde keuze wordt gemaakt op basis van een totaalplan, welke opgesteld is op voldoende kennis.

Wat betreft de schilderingen kunnen we wel uitspraak doen over de gewenste reconstructie omdat hier geen waarden voor worden uitgewist. Hiernaast draagt het wel bij aan de beleving van de bijzondere architectuur van het pand.

Verduurzaming

Het plan betreft het vervangen van het glas van de voorgevel in een gelaagd monumentenglas. Hierbij zal gereconstrueerd worden naar een geel kathedraalglas, de situatie die tot ca. 1939 / 1947 heeft bestaan. Het glas dat na 1947 is geplaatst (onduidelijk hoeveel hiervan nog aanwezig is) zal worden verwijderd. Dezelfde argumenten over reconstructie die in het vorige hoofdstuk zijn aangehaald, gelden hier ook. Hierbij speelt ook dat er vanwege het ontbreken van een bouwhistorisch onderzoek naar het glas en de topgevel, het onduidelijk is welke waarden hieraan toegekend moeten worden.

De wens van vervanging van het glas in dun dubbel glas komt voort uit de wens te verduurzamen. Hiervoor werkt men al lange tijd samen met adviseurs duurzame monumentenzorg. De eerste betrokken partij heeft zich vanwege persoonlijke redenen moeten terugtrekken. De huidige partij heeft een plan voor glasvervanging gemaakt, zonder inzicht welke verduurzamingsmaatregelen verder toegepast zijn/zullen worden. Een integrale afweging maken (waarde technisch en bouwfysisch) is hierdoor niet mogelijk.

De eigenaren wensen te verduurzamen ten behoeve van de zeer hoge energierekening. Deze wens is volledig begrijpelijk. Opmerking die wij wel graag willen maken bij de voorgestelde aanpak is dat de grote investering van het isoleren van vensterglas hier wellicht niet tot het gewenste comfort / reducering energierekening gaat leiden. Immers de meeste warmte gaat nog weg via wanden en dak. Hiernaast zal er -afhankelijk van eventuele andere isolerende maatregelen- rekening gehouden moeten worden met woonvocht en ventilatie.

Graag geef ik de volgende informatie nog mee:

Venster- en glasisolatie bij monumenten: het ontwerp | Video | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed[148519426]
Infographic Een integraal verduurzamingsontwerp | Publicatie | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Infographic Dakisolatie van monumenten | Publicatie | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Na-isolatie van historische woonhuizen | Publicatie | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Duurzaamheid van historische gebouwen | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Uitgangspunten en overwegingen advisering gebouwde en groene rijksmonumenten | Richtlijn | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Molstraat 6 Middelburg

Voor: dakdoorvoer Tarnoc turbineketel
Ontwerp: Black Box Operations
Advies: Akkoord

Het voorstel voor het plaatsen van een Tarnoc-turbineketel met dakdoorvoer(en) in het achterdakvlak van dit rijksmonument wordt door de architect en de ontwikkelaar van het concept (via Teams) mondeling toegelicht.

Gezien de geringe, en reversibele, impact is het Adviesteam positief over het getoonde concept en de toepasbaar ervan bij andere panden (indien daarbij ook sprake is van een niet vanaf de straat zichtbaar dakvlak). Het voorstel is akkoord.

Als suggestie wordt meegegeven de pannen op het “dakje” van de dakdoorvoer in lijn met de pannen op het dak te leggen.

Pijpstraat 39 Middelburg

Voor: het plaatsen van 17 zonnepanelen
Advies: Akkoord mits

Het voorstel voor het plaatsen van zonnepanelen op het voordakvlak van dit rijksmonument voldoet niet aan de in de nota opgenomen criteria.

Het Adviesteam adviseert in dit specifieke geval positief op het verzoek om pv-panelen op het voordakvlak van dit rijksmonument te mogen aanbrengen mits:

de panelen op het voor dakvlak beperkt blijven tot één aaneengesloten rij panelen direct boven de op het voordakvlak aanwezige dakkapel. De overige panelen kunnen, voor een deel, worden aangebracht op het platte dak van de hoge aanbouw aan het pand en/of op het erf achter het pand;
er alsnog een volledig gemaatvoerde bouwkundige tekening (met onder andere de afstanden van de panelen tot de dakranden) wordt aangeleverd.

Reden voor deze uitzondering is, dat het bij dit pand gaat om een pand met een hoge gevel (één van de hogere gevels in deze vrij smalle straat) en een minder steil hellend dak, waardoor het voordakvlak vanaf de straat/de openbare ruimte niet zichtbaar is.

Een dergelijke situatie komt sporadisch voor en is in dit specifieke geval aanleiding om onder voorwaarden in te stemmen met de gevraagde pv-panelen op het voordakvlak.

Het Adviesteam merkt daarbij wellicht ten overvloede op dat een dergelijke oplossing niet in alle gevallen een optie is. Verschillende voordakvlakken van de overige panden in deze straat/omgeving, zijn wél zichtbaar vanaf de straat.

Seisdam 34 Middelburg

Voor: het vervangen van twee schuiframen
Advies: Niet akkoord/Akkoord mits

De monumentendeskundigen hebben dit pand, voorafgaand aan de vergadering, vanaf de straat en binnen bekeken.

Het voorstel voor het vervangen van twee schuiframen op de begane grond in de voorgevel van dit rijksmonument is niet akkoord omdat herstel van de ramen mogelijk is. Bij monumenten gaat herstel/behoud van historisch materiaal boven het volledig vervangen. Om die reden mogen alleen de slechte delen van de ramen worden vervangen (plaatselijk hersteld).

Geadviseerd wordt andere achterzetbeglazing toe te passen op meer afstand van de ramen en deze achterzetbeglazing dubbel uit te voeren, over de gehele hoogte van de ramen.

Tevens wordt geadviseerd de naden tussen de kozijnen en het metselwerk/muurwerk niet af te kitten om te voorkomen dat de kozijnen als gevolg van vochtophoping worden aangetast door houtrot.

Sint Janstraat 41-43 Middelburg

Voor: glasvervanging op de verdiepingen
Ontwerp: Black Box Operations
Advies: Aangehouden

Door tijdgebrek is het niet gelukt dit pand tijdens de gebruikelijke rondgang voorafgaand aan de vergadering te bezoeken.

Een dergelijk locatiebezoek is wel van belang om over het nu voorliggende plan voor het vervangen van de bestaande historische (getrokken) beglazing te kunnen adviseren.

Verzocht wordt het plan opnieuw te agenderen voor de vergadering van 1 juni aanstaande en dan voldoende tijd vrij te maken voor een bezoek ter plaatse.

Verwerijstraat 51A Middelburg

Voor: scheurvorming in de gevel
Aanvrager: Handhaving
Advies: Aangehouden

Het Adviesteam constateert na een bezoek ter plaatse, dat de in de gevel aanwezige “blinde” gevelankers wellicht zijn gaan roesten en daardoor het metselwerk wegdrukken. Wat betreft het gevaar voor de omgeving sluit het Adviesteam zich aan bij de bevindingen van de constructeur.

Voordat kan worden gedacht aan een mogelijke oplossing en mogelijk herstel, dient eerst nader onderzoek te worden gedaan naar de werkelijk reden van de scheurvorming. Daarbij is het van belang te achterhalen op welk tijdstip de scheuren waarschijnlijk zijn ontstaan én of de scheuren groter worden. De indruk is nu dat de gevel “werkt/heeft gewerkt”, maar niet in die mate dat direct moet worden opgetreden.